Diaries, 1943-1944

46 buiten schreef. Vandaag mag ik het, het is niet te geloven hebben we werkelijk de vrijheid. Zit ik werkelijk buiten te schrijven. Is het waar. Ja moeten we steeds tegen on zelf zeggen het is waar. We zijn weer mensen en kunnen spreken met andere mensen. Chajim heeft vanmorgen gesproken met 2 Russen en heeft ze gedankt dat ze ons de vrijheid terug hebben gegeven. We zijn n.m. naar het dorp geweest. Een kilometer lopen naar een arts vanwege mij. Ik ben in positie dat is wel zeker. Mijn buik word dikker dus wat kan dat anders zijn. Niet dat die arst wat heeft fastgesteld. Hij kan niets voor mij doen. Het was een student en zijn we bij de zwager geweest van Adam. Het doet me pijn te komen 67 [in the margin]

47 bij fam. Te denken dat wij niets meer hebben kan ik het niet helpen dat het mij zoo'n pijn doet bij andere mensen te komen. Zo gauw als er wat is in Golm dat op lijkt dat het geen front meer is, gaan we daar heen voor mij papieren uit te werken. Toen we terug zijn gegaan van dorp kon ik niet meer lopen het was of mijn benen van lood. God geeft dat we weer sterk en gezond terug naar Holland kunnen gaan en dat Bram + fam nog leeft en dat we nog wat goede vrienden hebben daar die ons vriendelijk willen opnemen en ons willen helpen. Heb steeds angst dat niets geen vriendelijkheid meer in de wereld is, en hebben we zo lang we beneden zijn dat ook nog niet veel ondervonden. Het komt hoofdzakelijk 68 [in de margin]

48 dat ik me zo terug gestoten voel omdat ik de mensen niet versta ? Hopelijk !! Chajim helpt Adam met de turf en ik ben aan breien. Sabbath 29 Juli Wij zijn nu al een paar dagen aan het lopen en aan het werk. Gisteren heb ik de was gedaan en was ze voor de eerste maal eens schoon. Een groot nieuws is ons te beurt gevallen en dat ik in positie ben. Waarschijnlijk ben ik reeds in de 6 maand. Mijn buik word met de dag dikker Als het kind nu nog maar in Holland geboren kon worden en in gezondheid, dan moeten we die vrijheids boodschap maar in vreugde aanvaarden. Al was het beter voor alles dat er wat later 69 [mixed in with 48 on top]

49 een kindje kwam. Chajim helpt op veld bundels van het rogge maakt. Morgen gaan we naar Golm alles goed gaat. Altijd is er wat met dat geld. Nu willen ze ons weer niets teruggeven van die ring. Nu als God ons maar niet verlaat en het geluk bij ons blijft, dan hebben we nog 2 gezonde handen en zullen we ons brood wel verdienen. Ik kan nog niet goed lopen en heb ik dikke voeten die mij goed pijn doen. We hebben zolang we beneden zijn geen vriendelijkheid van Stefka ontvangen. ------Zondag 30 Juli. 78 Het is niet te geloven. We zitten op het moment met een 100 joden in Golm. Zelfs joden uit Sobibor o.a. 70 [in the margin]

50 Koert en nog een [Sob ? illegible] en Oela leeft het is niet te geloven. Adam heeft ons naar Golm gebracht. We hadden reeds een huis om te slapen en hadden we gedacht we gaan naar Flodawa[?] en zijn we toch hier in Golm gebleven met allemaal joden tesamen. O God help ons verder dat we een dak boven ons hoofd krijgen en ik mijn lieveling bij mij mag houden. Wat zal ons de dag weer brengen . Hier zijn veel Russische soldaten ook joden. Het moet maar zo lopen als het loopt en alles zal ten goede zijn.

51 Maandag 31 Juli. Het is op het moment misschien 5 uur en zit ik te schrijven in een mooie kamer waar 4 bedden staan en slapen we daar met nog 3 andere mannen. Hier is n.m. een huis van een Mof en zitten daar de joden in. We worden niet geholpen, door geen mens en hebben vele van die mensen geen kleren aan. God hebben ze daarvoor gestreden om verder als een verstotene te leven. Wat zal ons deze dag brengen. Koert is naar Moskou. Als Chajim nu nog geld had gevraagd had hij het gekregen. We zijn nu rijk 200 zel. Als Chajim maar niet in militair moet. O, mijn schat te moeten missen dan kan ik het niet volhouden. Waar moet alles heen: --------------

52 Zondag 6 Augustus We zijn reeds een week in Golm en hebben we ge naaid om wat geld te verdienen. Ook zijn we naar de dokter geweest en ben ik sterk afge zwacht. Ik kan niet lopen. Mijn voeten doen me zoo'n pijn en zijn dik. Ook mijn buik is dik en word mijn broek te klein en heb ik niet goed meer dragen. Ook hebben we hulp van een kapitein van het ziekenhuis en komt Chajim in het ziekenhuis. Hopelijk is het dan niet nodig dat hij bij mij weg moet . We zitten in dat huis met joden en en slapen wel op een bed 79 53 en ligt daar op hooi dekken we ons met onze kleren toe. We zijn sterk arm en weet ik niet waar dat heen moet. Mijn voeten doen me zelfs pijn wanneer ik zit. Geld om naar een goede arts te gaan hebben we niet. Slapen kan men niet goed want iedereen maakt ons wakker. Dat is onze vrijheid? Hebben we daar naar verlang[t]. O God help ons verder. Dat kan toch niet lang zo voortgaan. ----Maandag 7 Augustus Zondag 13 Augustus Nu zijn we reeds een 14 dagen in Golm en werkt Chajim bij rode kruis. Ik zit de hele dag in het huis waar de joden zijn in een kamer vol 80

54 met hooi en vlooien. Het leven is heel zwaar en niet goed om vol te houden. s 'Avends laat word er nog luid gesproken en s'morgens als het licht word zijn we reeds wakker. Ben dan ook doodmoe. Heb mijn been verbrand en is het een grote wond en heb ik veel pijn.[illegible] Het leven is heel zwaar. [illegible] naar Lublin maar hoor ik van alle zeiten[german voor kanten] dat het daar zo duur is [illegible] . Is dat de vrijheid waar we zo naar hebben verlangd. Moet het zo doorgaan. O God ik kan niet meer en heb geen lust in zo een leven. Doe niets anders dan huilen. 81 55 Een vrolijk kind zal het wel niet worden. Chajim moet deze nacht werken en ben ik altijd alleen. Waarom moeten we zo blijven leiden. Vrijdag 24 Augustus We zitten nu in Bunen[?] Hebben nog geen dak boven ons hoofd. We lopen van de ene hoek naar de andere en komen niet [illegible]. Geld hebben we niet, wat moeten we doen. Over 2 maanden komt het kind. Hebben we daar voor zo gestreden om van kastje naar de muur gezonden te worden. Ik kan niet meer. Nu gaan we weer terug naar Golm en wat is daar. O het is me reeds genoeg. Eenmaal wilde ik zo graag wat rust hebben maar dat mag zeker niet. God laat me sterven.